Atopowe zapalenie skóry głowy – przewodnik po objawach i terapii

6 min
24/10/2024

W przebiegu wielu schorzeń o podłożu alergicznym dochodzi do rozwoju problematycznych zmian skórnych. Jedną z takich przypadłości jest atopowe zapalenie skóry. Objawy tej choroby mogą dotyczyć różnych partii ciała, w tym owłosionych partii twarzy i głowy. Czym dokładnie objawia się atopowe zapalenie skóry głowy? Dowiedz się więcej o AZS skóry głowy oraz poznaj metody pozwalające złagodzić dolegliwości.

Czym jest atopowe zapalenie skóry głowy i kogo najczęściej dotyczy?

Atopowe zapalenie skóry, w skrócie AZS, to przewlekła, zapalna choroba o podłożu alergicznym, objawiająca się charakterystycznymi zmianami na skórze w postaci wzmożonej suchości, grudek i krostek. Ponadto objawom skórnym często towarzyszy dokuczliwy świąd. Schorzenie to cechuje się okresowym występowaniem objawów naprzemiennie z ich remisją.

Zmiany skórne u osób z AZS najczęściej obejmują zgięcia kolan i łokci, tułów i twarz. Jeśli pojawiają się na głowie, mowa o atopowym zapaleniu skóry głowy. Natomiast rzadko lokalizacja wyprysku jest tak wybiórcza. Zdecydowanie częściej obserwuje się zmiany na kilku partiach ciała jednocześnie lub w pewnych odstępach czasowych.

Pierwsze objawy tej choroby skóry zwykle rozwijają się już u małych dzieci. Zdarza się jednak, że schorzenie ujawnia się później, nawet u osób dorosłych i starszych. Wówczas choroba często ma ostrzejszy przebieg. Jeśli objawy występują na owłosionej skórze głowy, choroba staje się szczególnie problematyczna. Wynika to m.in. z faktu, że zmieniona chorobowo skóra wygląda nieestetycznie, a niedoskonałości trudno zasłonić. Ponadto włosy utrudniają dostęp dla niektórych preparatów stosowanych przy AZS. Kolejną komplikacją jest też ryzyko pogorszenia kondycji włosów, a nawet ich utrata.

Możliwe przyczyny i czynniki ryzyka AZS

Dokładna patogeneza tego schorzenia nie została poznana. Uważa się natomiast, że atopowe zapalenie skóry głowy jest wynikiem kilku różnych przyczyn. AZS często występuje rodzinnie, dlatego najprawdopodobniej jest to choroba genetyczna. U Pacjentów obserwuje się zaburzenia budowy naskórka, który staje się mniej odporny na działanie czynników zewnętrznych.

Ponadto u osób z AZS występuje również zwiększone ryzyko pojawienia się innych chorób o podłożu alergicznym, m.in. astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa (potocznie kataru siennego), czy alergicznego zapalenia spojówek. Skłonność do wzmożonej, nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego na kontakt z czynnikiem, który normalnie nie powinien stanowić zagrożenia, ale u osób chorych generuje szereg różnych objawów skórnych i ogólnoustrojowych, to atopia. Choroba ta ma więc głównie charakter alergiczny i genetyczny.

Niemniej jednak warto podkreślić, że nie dziedziczy się samego schorzenia czy alergii, a podatność na jego rozwój. Obecnie ma miejsce wzrost liczby zachorowań. Niewątpliwy wydaje się więc wpływ czynników środowiskowych i stylu życia, zwłaszcza niezdrowej diety, stresu, zanieczyszczeń. Atopowe zapalenie skóry częściej występuje w krajach wysokorozwiniętych, głównie w miastach. Z tego powodu część specjalistów przypuszcza, że do rozwoju choroby może przyczyniać się przesadna higiena i niedostateczny kontakt z różnymi alergenami w dzieciństwie.

Najczęstsze objawy atopowego zapalenia skóry głowy

Objawy AZS są różne w zależności m.in. od wieku Pacjenta, czy lokalizacji zajętego obszaru ciała. Zmiany mogą nasilać się pod wpływem różnych alergenów, dlatego często występują sezonowo. Ponadto wygląd skóry i symptomy towarzyszące (np. świąd) uzależnione są też od sposobu pielęgnacji. Istotne znaczenie ma również stopień zaawansowania schorzenia i czas utrzymywania się objawów – początkowo zmiany zwykle są słabo nasilone, ale z czasem niekiedy stają się bardziej uporczywe, a w przypadku zajęcia skóry głowy mogą prowadzić nawet do utraty włosów.

Lokalizacja zmian skórnych

Miejsce rozwoju zmian różni się w zależności od wieku Pacjenta. U niemowląt i małych dzieci wykwity częściej obejmują policzki, brwi, okolicę oczu, skórę wokół uszu i włosy. Natomiast u dorosłych choroba zwykle zajmuje obszary zgięcia kolan i łokci, niekiedy inne obszary nóg i rąk, a także tułów. Z kolei jeśli ma miejsce AZS skóry głowy, to zmiany lokalizują się we włosach, a także wzdłuż linii włosów, na czole, brwiach i małżowinach usznych. Często też dochodzi do zajęcia karku.

Wygląd skóry atopowej

Najczęściej pierwszymi objawami jest intensywna suchość skóry i jej napięcie do tego stopnia, że wygląda, jakby była polakierowana. Kolejno zwykle dochodzi do zaczerwienienia skóry, co wynika ze zmian jej struktury i toczącego się stanu zapalnego. Na etapie rozwoju suchość skóry i zmiana zabarwienia zwykle dotyczą niewielkich obszarów. Mogą też pojawiać się drobne krosty i grudki, zwykle bardzo liczne i gęsto ułożone. Często są suche, ale mogą też mieć charakter wysiękowy. Z czasem plamki mogą zwiększać średnicę i łączyć się w większe. W dalszym etapie dochodzi do nawarstwiania naskórka w wyniku nieprawidłowej keratynizacji.

Cechą charakterystyczną w przypadku atopowej skóry jest tworzenie się tzw. łusek. Są one wynikiem nadmiernej produkcji komórek naskórka – kilkakrotnie szybszej niż prawidłowa. W konsekwencji dochodzi do nakładania się na siebie kilku suchych warstw, wyraźnie oddzielonych od żywej skóry. Pod nimi natomiast, a także wokół nich, skóra jest wyraźnie zaczerwieniona, niekiedy przypomina żywoczerwony rumień.

Poza zmianami wizualnymi zwykle pojawia się też uporczywe swędzenie skóry. Takie objawy mogą nasilać się np. po umyciu głowy nieodpowiednim szamponem. Zmian nie można jednak drapać, ponieważ grozi to zaostrzeniem objawów i tworzeniem strupków.

Sezonowość objawów

Choroba może się nasilać zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Ma to związek głównie z ogrzewaniem mieszkań i niską wilgotnością powietrza, co prowadzi do wysuszenia naskórka. Natomiast u osób uczulonych na alergeny wziewne symptomy mogą się nasilać np. w okresie pylenia konkretnych roślin. Jeśli przyczyną są alergeny pokarmowe lub kontaktowe, schorzenie może występować niezależnie od pory roku, zwłaszcza jeśli z diety nie wykluczy się niektórych produktów i nie nie unika się kontaktu z drażniącymi substancjami.

Inne możliwe objawy AZS – łysienie

W przypadku innych obszarów ciała objawy najczęściej ustępują bez pozostawiania trwałych śladów, oczywiście jeśli skóra jest odpowiednio pielęgnowana. Niestety przy zmianach na głowie może być nieco inaczej. Wyprysk wpływa negatywnie na ogólny stan skóry głowy. Może powodować wzmożone wypadania włosów, zwłaszcza wzdłuż linii czoła, a nawet przedwczesne łysienie. Konsekwencją tego schorzenia może być m.in. łysienie plackowate. Ponadto podrażnienia i przesuszenie skóry sprzyjają wnikaniu patogenów grzybiczych i bakteryjnych, dlatego infekcje również są możliwymi powikłaniami.

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry głowy

Atopowe zapalenie skóry najczęściej powoduje charakterystyczne objawy. Mogą one jednak przypominać inne schorzenia, np. grzybicę, łojotokowe zapalenie skóry głowy, czy łuszczycę. Takie choroby skóry głowy wywołują podobne objawy – uczucie swędzenia skóry głowy, zaczerwienienie, łuszczenie, krosty. Diagnostyka oczywiście jest niezbędna, dlatego należy skonsultować się z internistą lub pediatrą, który w razie podejrzenia AZS zaleci konsultację dermatologiczną lub alergologiczną. Schorzenie rozpoznaje się na podstawie wywiadu zebranego od Pacjenta, wyglądu zmian (lekarz ogląda je dokładnie w powiększeniu), a także badań laboratoryjnych z krwi.

Pacjenci z AZS powinni również unikać czynników, które wywołują u nich objawy lub prowadzą do ich nasilenia. Wskazane bywa więc wykonanie testów alergicznych. Najczęściej uczulają alergeny wziewne, głównie pyłki roślin, ale również składniki pokarmowe. Nie zawsze jednak udaje się określić czynnika uczulającego.

Na czym polega leczenie tej choroby?

Ponieważ jest to choroba przewlekła, a jej dokładne przyczyny nie zostały poznane, postępowanie skupia się na leczeniu objawów. Ważne jest więc kompleksowe podejście – leczenie farmakologiczne miejscowe, właściwa pielęgnacja i unikanie czynników, które mogą nasilać objawy.

Przy aktywnych zmianach zwykle stosuje się leczenie miejscowe. Zmiany łagodzą glikokortykosteroidy, które w przypadku skóry głowy stosowane są głównie w formie płynów, co ułatwia ich rozprowadzanie. Niekiedy lekarz może zalecić także leki immunomodulujące (inhibitory kalcyneuryny) dostępne w formie maści i kremów. Jeśli natomiast dojdzie do podrażnienia skóry i nadkażenia, konieczne jest stosowanie antybiotyków lub szamponów przeciwgrzybiczych. Gdy leczenie miejscowe nie przynosi wystarczających rezultatów, lekarz może zalecić farmakoterapię doustną – glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe, leki immunosupresyjne.

Dzięki odpowiedniemu leczeniu w wielu przypadkach udaje się skutecznie złagodzić dolegliwości i skrócić czas utrzymywania się symptomów. Warto pamiętać, że niezwykle ważna jest też profilaktyka. Pacjenci powinni dbać o skórę i zdrowy tryb życia nawet po wycofaniu się objawów. Wówczas często udaje się wydłużyć okres remisji nawet do wielu lat.

Najważniejsze zasady pielęgnacji skóry atopowej

W przypadku AZS skóra głowy wymaga systematycznej pielęgnacji, którą należy kontynuować nawet w czasie wyciszenia objawów. Podstawy to:

  • Stosowanie łagodnych emolientów przeznaczonych do skóry atopowej – specjalne szampony i emulsje nawilżają skórę, łagodzą objawy i wzmacniają naturalną barierę ochronną naskórka.
  • Sposób mycia głowy – temperatura wody powinna wynosić ok. 37 stopni Celsjusza. Wyższa może potęgować stan zapalny i podrażniać wrażliwą skórę. Ponadto zalecany czas moczenia włosów to maksymalnie 5 minut, ponieważ dłuższe moczenie skóry może ją dodatkowo wysuszać.
  • Wycieranie włosów – należy je osuszać delikatnie, przykładając do nich miękki, koniecznie czysty ręcznik, unikając pocierania skóry.
  • Aplikacja kosmetyków do suchej skóry – wszelkie kremy, balsamy i emulsje warto nakładać tuż po umyciu włosów.
  • Unikanie substancji drażniących – wszystkie kosmetyki do pielęgnacji powinny być pozbawione barwników i kompozycji zapachowych. Warto też wybierać łagodne środki do prania ubrań, pościeli i ręczników.

Zabiegi stosowane wspierająco leczenie atopowego zapalenia skóry głowy

Atopowe zapalenie skóry głowy może powodować utratę włosów, ponieważ zgrubiały naskórek i stan zapalny skutkują niedostatecznym odżywieniem mieszków włosowych. W konsekwencji łodygi włosa rosną wolniej i są słabsze, a z czasem mogą też wypadać zbyt szybko, a nawet całkowicie przestać rosnąć. W przypadku takich powikłań jak również w ramach profilaktyki można korzystać z profesjonalnych zabiegów przeznaczonych do leczenia łysienia, dostępnych w klinikach medycyny estetycznej. Stosowane są m.in. różne preparaty odżywcze podawane w ramach mezoterapii igłowej, czy osocze bogatopłytkowe. Niekiedy przy zmianach atopowych pozytywne efekty uzyskuje się również dzięki infuzji tlenowej, która poprawia mikrokrążenie i dotlenienie skóry.

W przypadku atopowego zapalenia skóry głowy każdy planowany zabieg powinien być skonsultowany z dermatologiem. Lekarza należy poinformować o swoim schorzeniu, nawet jeśli jest to okres remisji i zmiany nie są widoczne.

Źródła:

  • http://www.nowapediatria.pl/wp-content/uploads/2018/03/np_2017_114-122.pdf
  • https://ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/11-2009/08%20%20AZS.pdf
  • https://journals.viamedica.pl/dermatologia_w_praktyce_klin/article/view/98806
  • https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory
  • https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/40102,rozpoznawanie-i-leczenie-atopowego-zapalenia-skory-u-dzieci-i-doroslych