Znamiona barwnikowe – co to za zmiany skórne i jakie są sposoby ich usuwania?

Nierównomierne skupiska komórek barwnikowych skóry tworzą znamiona różnego rodzaju. Większość z nich to zmiany łagodne, potocznie określane jako pieprzyki, ale niekiedy dochodzi do transformacji nowotworowych. Dowiedz się, czym dokładnie są znamiona barwnikowe, kiedy zaleca się ich usuwanie oraz jakie metody znajdują wówczas zastosowanie!

Czym są znamiona barwnikowe?

Pigment skóry (melanina) wydzielany jest przez komórki barwnikowe – melanocyty. Występują one w warstwie podstawnej naskórka. Gdy z różnych przyczyn dochodzi do zaburzeń w ich budowie i funkcjonowaniu, produkowany przez nie barwnik może kumulować się w formie zmian skórnych o różnym wyglądzie i cechach histopatologicznych. Znamiona barwnikowe, inaczej melanocytowe są więc niczym innym, jak skupiskiem komórek pigmentacyjnych.

W większości przypadków są to niegroźne plamki i wypukłości, przybierające jasnobrązowy lub ciemnobrązowy kolor. Potocznie określa się je jako pieprzyki – każdy człowiek ma ich kilka lub kilkadziesiąt. Znane są też znamiona niebieskie, czerwone, różowe i czarne. Mogą zajmować różną powierzchnię skóry.

Jakie są przyczyny powstawania zmian barwnikowych? 

Najprostszy podział uwzględnia znamiona wrodzone i nabyte. Pierwsze z nich wynikają z zaburzeń na etapie rozwoju komórek prekursorowych skóry już w życiu płodowym dziecka. Przyczyna takich zmian nie jest dokładnie poznana, ale najprawdopodobniej odpowiadają za nie czynniki genetyczne. Niekiedy za znamiona wrodzone uznaje się również te, które uwidaczniają się w pierwszym roku życia dziecka. Natomiast zmiany nabyte pojawiają się w późniejszych latach. Mają one związek z predyspozycjami genetycznymi, a także stylem życia. Do ich powstawania często przyczynia się nadmierne narażanie skóry na wpływ promieni słonecznych.

Podstawowe rodzaje znamion – pieprzyki i znamiona atypowe

Najczęściej występują zwykłe (pospolite) znamiona barwnikowe. To właśnie je zwykle określa się pieprzykami. Średnio każdy człowiek ma ich ok. 20-30. Lokalizują się na różnych partiach ciała. Miewają kolor skóry, jak również inne odcienie – beżowe, brązowe. Większość z nich pojawia się już we wczesnym dzieciństwie, ale mogą rozwijać się praktycznie w każdym wieku. Mają niewielką średnicę (ok. 1-2 mm) i wyraźnie odgraniczone brzegi. Większość pieprzyków nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, ale należy je obserwować pod kątem ewentualnych zmian.

Innym rodzajem zaburzeń są znamiona atypowe. Zwykle mają średnicę powyżej 5 mm, nieregularne brzegi i nierównomierne, rozmaite zabarwienie. Mogą być sine, niebieskie, białe, czerwone, brązowe lub czarne. Bywają płaskie lub wypukłe, gładkie, jak i o nierównej powierzchni. Znamiona zwykłe i atypowe różnią się od siebie także pod względem cech histopatologicznych. Te potencjalnie groźniejsze, częściej ulegające transformacjom nowotworowym, zwykle mają początek głęboko w skórze. Warto jednak podkreślić, że znamię dysplastyczne ze zwiększonym ryzykiem przekształcenia się w raka nie zawsze jest atypowe. Oznacza to, że niekiedy z pozoru niegroźna zmiana po wnikliwej obserwacji także może okazać się potencjalnie groźna. Z kolei znamię nawet duże i nieregularne nie zawsze stanowi zagrożenia dla zdrowia.

Inne rodzaje barwnikowych zmian skórnych 

W zależności od charakterystycznych cech wyróżnia się zmiany barwnikowe, takie jak np.:

• Znamię Suttona – najczęściej ma średnicę 3-6 mm i brązowy kolor, ale niekiedy różowieje. Wokół zmiany pojawia się specyficzna otoczka. Pierścień, który otacza znamię jest określany jako efekt halo. Zwykle zmiany takie występują w skupiskach, głównie na tułowiu, rzadziej na innych partiach ciała.
• Znamię Spitz – rośnie stopniowo w ciągu kilku miesięcy, do momentu osiągnięcia średnicy 1-2 cm. Jest okrągłe. Jest to grudkowe brunatne znamię barwnikowe otoczone obszarem zajętym przez guzki, ale nie zawsze. Jego gładka powierzchnia pokryta jest bardzo cienką warstwą naskórka, która łatwo ulega podrażnieniom i może krwawić.
• Znamię Beckera – najczęściej występuje u osób dorosłych w drugiej i trzeciej dekadzie życia. Jest to duża zmiana, o średnicy od kilku do nawet kilkunastu cm lub więcej. Ma beżowy lub brązowy kolor i pojawia się z jednej strony ciała – na łopatce, klatce piersiowej lub ramieniu. W większości przypadków na powierzchni takiego znamienia wyrastają twarde i grube włosy. Problem częściej dotyczy mężczyzn.
• Znamię Błękitne – rozwija się głównie u nastolatków w okresie dojrzewania. Może przyjmować postać pospolitą, o średnicy ok. 1 cm i niebieskim odcieniu. Forma komórkowa jest większa (1-5 cm), niekiedy o czarnym odcieniu. Natomiast najgroźniejsza jest postać złośliwa, ale rzadko spotykana.

Czy ze zmian takich może rozwinąć się nowotwór złośliwy? 

Każde znamię barwnikowe niesie ryzyko rozwoju czerniaka złośliwego. Nie oznacza to oczywiście, że wszystkie pieprzyki czy plamki trzeba usuwać. Ważna jest jedynie baczna ich obserwacja, a także ochrona przeciwsłoneczna – stosowanie kremów z filtrem i unikanie ekspozycji skóry na promieniowanie w godzinach szczytu ich aktywności. Należy też unikać podrażniania znamion melanocytowych. Warto podkreślić, że złośliwy nowotwór skóry w większości przypadków rozwija się poza zmianami barwnikowymi, ze zdrowej, jednolitej skóry. Tylko w części przypadków ma podłoże w obrębie znamion skórnych.

Kiedy warto udać się do dermatologa i usuwać znamiona?

Znamiona wrodzone lub nabyte w większości przypadków są tylko defektem estetycznym. Jednak wszystkie trzeba kontrolować, a także sprawdzać, czy na ciele nie pojawiają się nowe zmiany. Warto zgłosić się do lekarza, jeśli znamię w jakikolwiek sposób samoistnie zmienia wygląd – kolor, kształt, wielkość – oraz gdy towarzyszą mu inne objawy, np. krwawienie, świąd, czy tkliwość. Wskazaniem do usuwania pieprzyków są względy estetyczne.

Dostępne metody leczenia znamion barwnikowych

Dermatolog do diagnostyki znamion barwnikowych wykorzystuje dermatoskop, który pozwala mu na dokładną ocenę jego wyglądu w wielokrotnym powiększeniu. Przy podejrzeniu nieprawidłowości zaleca się chirurgiczne usuwanie znamion. Dzięki temu pobrany fragment tkanki można wysłać do badania histopatologicznego. Z kolei znamiona łagodne niekiedy można usunąć z zastosowaniem lasera, krioterapii lub elektrokoagulacji.

Źródła:

1. Kamińska-Winciorek G., Śpiewak R.: Podstawy dermoskopii zmian melanocytowych dla początkujących. Postepy. Hig. Med. Dosw. 2011; 65 : 501-508. https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=51980&language=pl
2. Mackiewicz-Wysocka M.: Obraz kliniczny i postępowanie w wypadku wybranych rodzajów znamion barwnikowych. Przew. Lek. 2006; 7: 100-107. https://www.termedia.pl/Obraz-kliniczny-i-postepowanie-w-wypadku-wybranych-rodzajow-znamion-barwnikowych,8,6886,0,0.html
3. Mańko M.: Metody klasyfikacji zmian dermatologicznych. https://bc.pollub.pl/Content/13283/Interdyscyplinarne%20prace%20doktorant%C3%B3w%20Politechniki%20Lubelskiej.pdf#page=20
4. https://podyplomie.pl/medycyna/26985,znamiona-melanocytowe-postepowanie-w-warunkach-podstawowej-opieki-zdrowotnej
5. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/74416,znamiona-barwnikowe
6. https://katarzynaosipowicz.pl/blog/znamiona-barwnikowe-skad-sie-biora-i-jak-usunac/#inne-rodzaje-znamion-barwnikowych