Znamiona dysplastyczne – kiedy warto skonsultować się z dermatologiem?

Większość zmian barwnikowych pojawiających się na skórze nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Jednak część z nich może nieść ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych. Jak jest w przypadku znamion dysplastycznych? Czym one są i kiedy warto pokazać je dermatologowi?

Czym właściwie jest znamię barwnikowe o charakterze dysplazji?

Mianem znamion barwnikowych obserwowanych na powierzchni skóry określa się szeroką grupę hiperpigmentacji, różniących się pod względem wyglądu, lokalizacji, etiologii i złośliwości. Jeden z podstawowych podziałów zmian pigmentacyjnych uwzględnia miejsce ich powstawania.

Typowe, często spotykane i raczej zwykle łagodne przebarwienia obejmują zmiany wywodzące się z melanocytów o prawidłowej budowie. Są to m.in. przebarwienia posłoneczne, ostuda (melasma), plamy soczewicowate (starcze), plamy mongolskie, melanozy okudermalne (znamiona Ota), czy znamię błękitne Ito. Zaburzenia takie wynikają z nierównomiernego rozłożenia barwnika (melaniny w skórze), produkowanej właśnie przez melanocyty.

Natomiast do nieprawidłowości wywodzących się z komórek, które rozwinęły się w sposób niewłaściwy w skórze właściwej i na granicy skórno-naskórkowej (komórek znamionowych), zalicza się znamiona łączące, skórne, mieszane, atypowe oraz zespół znamion atypowych. Znamiona dysplastyczne najczęściej dotyczą dwóch ostatnich określeń, chociaż nie oznaczają zupełnie tego samego. Mianem dysplazji określa się zmianę patologiczną, nieprawidłową. Ponadto jest to zmiana barwnikowe, która wyróżnia się głównie specyficznymi cechami histopatologicznymi, przez co niesie zwiększone ryzyko rozwoju czerniaka skóry, ale nie zawsze jest groźna dla zdrowia.

Wyróżnia się trzy stopnie dysplazji, w zależności od tego, jaką część nabłonka skóry obejmują. Pierwszy niesie niewielkie ryzyko rozwoju raka i dotyczy dolnej części nabłonka. Drugi obejmuje jego środkową część, a ostatni wychodzi ponad niego i zwiększa ryzyko komplikacji. Trzeba jednak podkreślić, że znamię dysplastyczne nie jest nowotworem złośliwym, a markerem, który zwiększa ryzyko rozwoju czerniaka. Wykryte odpowiednio wcześnie w większości przypadków jest skutecznie leczone.

Jaka jest różnica między znamionami dysplastycznymi i atypowymi?

Oceniając charakter zmiany skórnej pod uwagę bierze się jej obraz kliniczny (m.in. wygląd, objawy współistniejące itp.) oraz cechy histopatologiczne. Różnić nie można dostrzec gołym okiem, a jedynie w powiększeniu mikroskopowym. Wyjaśniając, np. przy podejrzeniu nieprawidłowej zmiany stwierdza się atopię. Natomiast po dokładniejszym badaniu można wykluczyć dysplazję. Bywa również odwrotnie – znamię bez objawów klinicznych, potencjalnie niegroźne, po ocenie histopatologicznej może okazać się znamieniem dysplastycznym wywodzącym się z naskórka i skóry właściwej.

Jak wygląda znamię dysplastyczne – objawy kliniczne  

Różnego rodzaju znamiona występują powszechnie u osób w każdym wieku. Te dysplastyczne mogą przyjmować różną postać. Bywają płaskie, jak i wypukłe. Zwykle ich średnica przekracza 5 mm. Wraz z upływem czasu mogą się również rozrastać. Także ich barwa bywa różna – biała, niebieskawa (sina), czerwona, jasnobrązowa, ciemnobrązowa, a nawet czarna. Również ich lokalizacja nie jest specyficzna – mogą pojawić się na każdej partii ciała, także skórze owłosionej głowy, gdzie ciężko je zlokalizować.

Ten rodzaj zmiany barwnikowej cechuje się zasadniczymi objawami histopatologicznymi. Pierwsze z nich zostały zaproponowane przez dr Clark – stąd schorzenie bywa określane jako znamię Clarka. Kryteria rozpoznania znamienia dysplastycznego zostały opracowane także przez Światową Organizację Zdrowia. Charakterystyka znamion dysplastycznych odbywa się na podstawie stwierdzenia nieprawidłowości morfologicznych, np. obecności dużych komórek znamionowych (atypowe melanocyty), nacieki limfocytowe, czy też neowaskularyzacji, czyli powstawania nowych naczyń krwionośnych w obrębie zmiany.

W celu różnicowania znamion dysplastycznych opracowano także tzw. regułę ABCD:

• A (asymmetry – asymetria) – zmiany niepokojące zwykle mają nieregularny kształt.
• B (border – granica) – pod uwagę brana jest granica pomiędzy zdrową skórą o obszarem zajętym przez znamię.
• C (colour – kolor) – zmiany ocenia się na podstawie sześciu kolorów.
• D (differential structures – inne struktury) – lekarz stwierdza ewentualną obecność innych cech.

Na podstawie uzyskanych wyników ocenia się prawdopodobieństwo zmian nowotworowych łagodnych lub złośliwych.

Czy znamiona dysplastyczne wymagają diagnostyki? 

Samodzielne postawienie diagnozy nie jest możliwe, ponieważ znamiona takie zwykle nie powodują żadnych objawów poza niepokojącym i nieestetycznym wyglądem. Gdy powiększają się powoli, bywa to niezauważane. Ponadto także pozornie groźne zmiany przypominające nowotwór złośliwy bywają w rzeczywistości zmianami łagodnymi. Do tych zwykle niegroźnych należy np. znamię Spitz, znamię Beckera, czy znamię Suttona.

W celach diagnostycznych dermatolog korzysta z dermatoskopu – specjalnego mikroskopu umożliwiającego ocenę znamion w powiększeniu. Jeśli lekarz zauważa coś niepokojącego, może zalecić dalsze badania, np. pobranie próbki do badania histopatologicznego lub usunięcie zmiany w całości i kolejno jej badanie w laboratorium.

Na konsultację z lekarzem warto udać się zarówno w celach estetycznych, jak i dla własnego bezpieczeństwa. Należy skonsultować szczególnie te hiperpigmentacje, które zmieniają kształt lub zabarwienie, powiększają się, swędzą lub krwawią. Częściej niebezpieczne okazują się także zmiany, które  pojawiają się w trzeciej dekadzie życia.

Czym jest zespół znamion atypowych? 

Nie zawsze konieczne jest leczenie zmian dysplastycznych. Częstą kontrolę zmian zaleca się jednak zwłaszcza pacjentom z tzw. zespołem zmian atopowych. Jest to schorzenie uwarunkowane genetycznie, ale objawiające się głównie u pacjentów po 30. roku życia, znacznie rzadziej u dzieci. U osób z tym zaburzeniem występuje więcej duża liczba znamion barwnikowych – powyżej 100. Większa część z nich ma nieregularny kształt i średnicę powyżej 2 mm. U pacjentów z licznymi znamionami występuje większe ryzyko nowotworu złośliwego.

Czy rozpoznanie zmiany dysplastycznej zawsze zwiększa ryzyko czerniaków?

I tak i nie. Szacunkowo większość przypadków czerniaka rozwija się de novo, czyli ze zdrowej skóry. Pojedyncze zmiany dysplastyczne przekształcają się w czerniaka złośliwego w przypadku kilku procent populacji z tym problemem. Częstotliwość zachorowania znacząco wzrasta zwłaszcza w przypadku osób obarczonych skłonnościami genetycznymi do nowotworu skóry oraz ze zmianami mnogimi. Tym samym każde nowe, jak i zmieniające wygląd znamiona powinny być konsultowane z lekarzem.

Ponadto wskazane jest, aby wszelkie zmiany pigmentacyjne były właściwie chronione, zwłaszcza przed promieniowaniem UV i podrażnieniami mechanicznymi. Czynniki takie mogą nas narazić na rozwój zmian nowotworowych, nawet jeśli wcześniej na skórze nie występowała żadna zmiana pigmentacyjna.

Jak można usunąć znamiona skórne? 

Usuwanie zmian barwnikowych zależy od ich charakteru i zawsze dobierane jest indywidualnie. Wszelkie znamiona, które wzbudzają jakiekolwiek wątpliwości zwykle są usuwane chirurgicznie. Zabieg taki jest przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym i najczęściej nie wymaga hospitalizacji. Usunięty fragment tkanek zawsze, dla pewności, zostaje przesłany do badania histopatologicznego.

Źródła:

1. Ebisz M., Brokowska M.: Szkodliwe oddziaływanie promieniowania ultrafioletowego na skórę człowieka. Hygeia Public Health 2015, 50(3): 467-473. http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2015/hyg-2015-3-467.pdf
2. Góralska A., Błaszczyk J.: Znamię atypowe, znamię dysplastyczne, zespół znamion atypowych – kontrowersje nomenklaturowe, trudności diagnostyczne i znaczenie prognostyczne. Przegl. Dermatol. 2013, 100, 40–47.  https://www.termedia.pl/Atypical-naevus-dysplastic-naevus-dyspastic-naevus-syndrome-nomenclature-controversy-r-ndiagnostic-difficulties-and-prognostic-perspectives,56,20258,1,1.html
3. Michalska-Jakubus J., Jakubus T., Krasowska D.: Czerniak – epidemiologia, etiopatogeneza i rokowanie. Borgis – Medycyna Rodzinna 2/2006, s. 45-53. https://www.czytelniamedyczna.pl/444,czerniak-epidemiologia-etiopatogeneza-i-rokowanie.html
4. https://www.mp.pl/dermatologia/wytyczne/270953,postepowanie-w-przypadku-podejrzanych-zmian-skornych