Czerniak: podstępny nowotwór skóry

Czerniak to złośliwy nowotwór skóry, który rozwinąć się może u osób w każdym wieku. Do czynników, które mogą zwiększać ryzyko jego występowania zalicza się m.in. predyspozycje genetyczne czy nadmierna ekspozycja skóry na słońce. Niestety, wiele przypadków czerniaka wykrywanych jest zbyt późno, kiedy trudno o skuteczne leczenie.

Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek barwnikowych. Najczęściej rozwija się na skórze, ale może także występować w obrębie błon śluzowych i w innych lokalizacjach (diagnozowany bywa czasem czerniak gałki ocznej czy czerniak paznokcia).

W Polsce czerniak skóry rozpoznawany jest u około 3 tys. osób rocznie – w ostatnich latach liczba zachorowań zwiększyła się trzykrotnie. Choroba dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn – mediana wieku zachorowania dla obu płci jest podobna i wynosi około 50 lat.

Czerniak – przyczyny

Jak dotąd nie ustalono jednoznacznych przyczyn rozwoju czerniaka. Wiadomo, że wpływ na zachorowanie mogą mieć zarówno czynniki genetycznie, jak i rodzinne. Istnieją również konkretnie określone czynniki środowiskowe, które zwiększają ryzyko wystąpienia czerniaka skóry. Zalicza się do nich przede wszystkim częstą ekspozycję skóry na promieniowanie słoneczne oraz korzystanie z solarium. Innym czynnikiem ryzyka są liczne znamiona dysplastyczne.

Czerniak – objawy

Jak wygląda czerniak? Do głównych objawów tego nowotworu skóry zalicza się:

• asymetria zmiany,
• postrzępione i nierówne brzegi,
• nierównomierny rozkład barwnika w zmianie,
• średnica większa niż 5 mm,
• uwypuklenie ponad poziom otaczającego naskórka.

Rodzaje czerniaka

Wyróżnia się kilka rodzajów klinicznych czerniaka. Około 60-70% przypadków choroby stanowi czerniak szerzący się powierzchownie, powstający na bazie zmian barwnikowych (najczęściej źródłem nowotworu jest ulegające transformacji znamię dysplastyczne). Rzadziej występujący jest czerniak guzkowy – zdecydowana najcięższa postać czerniaka. Od 5 do 15% przypadków choroby stanowi plama soczewicowata złośliwa, z kolei czerniak akralny rozwija się w obrębie stóp i rąk. Czasami u pacjentów diagnozuje się czerniaka bezbarwnikowego, który pozbawiony jest barwnika, a jego objawem jest różowa, powiększająca się grudka.

Pieprzyk a czerniak – jak rozróżnić?

Na skórze występować mogą różnego rodzaju znamiona, pieprzyki, brodawki i inne zmiany barwnikowe. Nie każda z nich – a właściwie zdecydowana większość z nich – nie ma charakteru nowotworowego i tendencji do złośliwienia. Jak rozróżnić zwykłego pieprzyka od czerniaka? Przede wszystkim zmiany łagodne są owalne lub okrągłe, mają jednolity kolor, zbudowane są z wyniosłości, zwanymi czasem wyspami. Nie powiększają się one, nie bolą i nie swędzą. Z kolei czerniak skóry czy czerniak paznokcia ma nieregularny kształt, asymetryczne brzegi, nierównomierny kolor i osiąga spore rozmiary, powyżej 5 mm średnicy.

Czerniak – jak rozpoznać? Dermatoskopia podstawą diagnostyki

Diagnostyką czerniaka zajmuje się najczęściej specjalista dermatolog, który później w razie potrzeby kieruje pacjenta do onkologa. Pierwszym etapem diagnostyki jest badanie dermatoskopowe (dermatoskopia). Wykonywane jest przy pomocy dermatoskopu, czyli rodzaju lupy medycznej, która pozwala na obserwację skóry w powiększeniu. Lekarz może dokładnie obejrzeć zmianę, ocenić jej budowę, ukrwienie i dzięki temu zdiagnozować, czy znamię ma charakter łagodny czy potencjalnie złośliwy.

Nawet jeśli dany pieprzyk jest zupełnie niegroźny pod względem zdrowotnym, ale zlokalizowany jest w newralgicznej partii ciała, przez co jest obcierany przez odzież, zaburza estetykę wyglądu albo po prostu stanowi problem kosmetyczny dla pacjenta, lekarz może zalecić usuwanie znamion. Istnieje wiele metod zabiegowych – może to być tradycyjna chirurgia, kriochirurgia, elektrokoagulacja czy zabieg laserowy. Sposób usunięcia danej zmiany dopasowuje się do jej charakteru, wielkości, ale również potrzeb pacjenta.

Czerniak – leczenie

Radykalne usunięcie zmiany wraz z marginesem zdrowych tkanek jest także podstawą leczenia czerniaka. Skuteczność terapii zależna jest m.in. od stopnia zaawansowania zmiany – im wcześniej czerniak zostaje wykryty i usunięty, tym większa szansa na całkowite wyleczenie.

Stopień zaawansowania i wielkość zmiany ma również znaczenie pod kątem występowania ewentualnych przerzutów. Jeśli grubość czerniaka przekracza 4 mm, u około 50% chorych przerzuty rozwijają się w przeciągu 10 miesięcy. Jeśli jest mniejszy niż 1,5 mm – u 50% chorych przerzuty rozwijają się w ciągu 26 miesięcy. Ewentualna chemioterapia oraz immunoterapia wdrażane są po decyzji lekarza.

Warto pamiętać, że ryzyko rozwoju czerniaka można zmniejszyć. Należy unikać ekspozycji skóry na słońce, zwłaszcza w czasie największego nasłonecznienia (od 10:00 do 15:00), stosować kremy z filtrami przeciwsłonecznymi, unikać solarium i regularnie badać wszystkie występujące na skórze znamiona.