Retinoidy – czym są, jak działają i kiedy warto z nich skorzystać

Witaminy są związkami niezbędnymi zarówno dla zdrowia, jak i urody. Jedną z ważniejszych jest witamina A, która stanowi bardzo szeroką grupę związków wspólnie określanych jako retinoidy. Substancje te stosuje się przy wielu różnych niedoskonałościach – oznakach starzenia, dermatozach, przebarwieniach. Dowiedz się więcej o właściwościach i zastosowaniu retinoidów oraz sprawdź, czy są one dla Ciebie odpowiednie!

Czym są retinoidy pod względem budowy i pochodzenia?

Warto zacząć od tego, że retinoidy to forma witamin niezbędnych dla organizmu. Retinoidy są związkami organicznymi – kwasowymi pochodnymi tej witaminy, dzielonymi na naturalne i syntetyczne. W przyrodzie występują przede wszystkim w tłuszczach zwierzęcych i roślinach.

Związki te stanowią bardzo szeroką grupę liczącą przeszło 2,5 tysiąca substancji, których wspólną cechą jest zdolność oddziaływania na receptory retinoidowe. Wpływają one na transkrypcję DNA komórek i w ten sposób na ich różnicowanie i wzrost. Ze względu na liczne właściwości retinoidy są powszechnie stosowane do pielęgnacji skóry i redukcji objawów wielu przypadłości dermatologicznych.

Jakie substancje nazywamy retinoidami? Rodzaje retinoidów

W zależności od budowy chemicznej związki te dzieli się na trzy podstawowe generacje:

• retinoidy I generacji – są to substancje naturalne działające nieselektywnie, z których najważniejsze to retinol i jego metabolity, takie jak np. tretynoina, izotretynoina, retinal czy alitretynoina,
• retinoidy II generacji – to związki syntetyczne, będące analogami retinolu, np. motretynid, acytretyna,
• retinoidy III generacji – cechuje je selektywne działanie względem konkretnych receptorów, są to np. adapalen, beksaroten, arotynoid, tazaroten.

Niektórzy uwzględniają również retinoidy IV generacji, czyli pochodne pironu, np. trifaroten, seletinoid G.

Najważniejsze właściwości retinolu i jego pochodnych

Naturalne retinoidy są ważnymi związkami dla prawidłowego funkcjonowania skóry a także innych procesów zachodzących w organizmie. Niektóre z nich znajdują się w siatkówce oka i pozwalają nam widzieć. Z kolei kwas retinowy, który powstaje z retinolu i retinalu bierze udział m.in. w pracy układu odpornościowego i procesach złuszczania naskórka.

Współczesna kosmetologia i medycyna estetyczna korzystają z właściwości tych witamin. Zarówno te naturalne, jak i syntetyczne wykazują odmienne działanie w zależności od ich rodzaju, ale też zastosowanego stężenia – im jest ono wyższe, tym można uzyskać mocniejsze działanie złuszczające i stymulujące skórę do regeneracji.

Miejscowe zastosowanie retinoidów wynika z ich szerokich właściwości zwłaszcza:

• regulacji wzrostu i różnicowania komórek,
• normalizacji rogowacenia,
• wpływu na spoistość skóry,
• udziału w apoptozie, czyli obumieraniu komórek,
• działania przeciwtrądzikowego, przeciwzapalnego i przeciwłojotokowego,
• poprawie dopływu tlenu do skóry.

Właściwości retinoidów ważne przy oznakach starzenia skóry

Retinoidy to pochodne witaminy A, która znana jest jako źródło młodości. Określenie takie jest jak najbardziej trafne, ponieważ stosowanie retinoidów jest szczególnie korzystne w przypadku redukcji oznak starzenia się skóry i profilaktyki.

Retinol i retinoidy działają antyoksydacyjne, niwelując wolne rodniki odpowiedzialne za przedwczesne starzenie. Ponadto stymulują syntezę kolagenu i elastyny odpowiedzialnych za jędrność tkanek. Retinoidy mają zdolność również do hamowania melanogenezy – niwelują przebarwienia i rozjaśniają skórę. Poprzez normalizację procesów złuszczania i zwiększenie spoistości komórkowej związki te zwiększają także efektywność naturalnej bariery ochronnej naskórka, chroniąc go przed czynnikami zewnętrznymi. Mogą też przyspieszać keratynizację w gruczołach łojowych i wzmacniać warstwę ziarnistą skóry.

Ich ważnym działaniem jest również poprawa odżywienia i dotlenienia skóry poprzez pozytywny wpływ na naczynia krwionośne i mikrokrążenie. Poza tym wszystkie typy skóry potrzebują intensywnego nawilżenia. Natomiast każdy retinoid zapobiega przeznaskórkowej utracie cząsteczek wody i wspiera syntezę kwasu hialuronowego będącego naturalnym związkiem nawilżającym tkanki.

Podsumowując działanie przeciwstarzeniowe retinoidów, można wymienić następujące skutki ich właściwego stosowania:

• wygładzenie powierzchni skóry,
• spłycenie zmarszczek,
• poprawa napięcia i jędrności skóry,
• rozjaśnienie hiperpigmentacji,
• wyrównanie kolorytu,
• nawilżenie skóry,
• oczyszczenie i obkurczenie porów.

Stosowanie pochodnych witaminy A w walce z trądzikiem

Wspomniany już retinol, a także wiele innych związków z tej grupy wykorzystuje się także w dermatologii zwłaszcza do leczenia trądziku. Związki te, ponieważ normalizują pracę gruczołów łojowych, sprawdzają się do cery tłustej i mieszanej, która często jest jedną z przyczyn zmian trądzikowych. Ponadto wykazują one działanie przeciwbakteryjne, hamując namnażanie drobnoustrojów biorących udział w rozwoju zaostrzania się wykwitów. Substancje aktywne z grupy retinoidów stosuje się zarówno miejscowo (w formie maści i kremów), jak i ogólnie z przepisu dermatologa. Retinoidy znalazły zastosowanie także w leczeniu łuszczycy oraz innych dermatoz skórnych objawiających się m.in. nadmierną suchością skóry.

Profesjonalne zabiegi kosmetyczne i estetyczne z użyciem retinoidów

Z niższego stężenia retinoidów można korzystać samodzielnie, wybierając preparaty złożone – kremy, serum, maski itp. Te związki chemiczne stanowią również składnik preparatów profesjonalnych, przeznaczonych do użycia przez wykwalifikowanych kosmetologów, dermatologów i lekarzy medycyny estetycznej.

Zarówno retinol w czystej postaci, jak i jego metabolity i izomery bywają częstymi składnikami peelingów chemicznych i peelingów medycznych. W zależności od ich rodzaju skóra może się łuszczyć jak również ulegać łagodnemu zmiękczeniu i stymulacji. Profesjonalne kosmetyki z retinolem bywają też zalecane do pielęgnacji skóry po niektórych zabiegach przeciwstarzeniowych.

Czy są jakieś przeciwwskazania do pielęgnacji skóry i naskórka retinoidami?

Retinoidy sprawdzają się u osób w każdym wieku i z różnymi typami skóry. Właściwie dobrane preparaty o odpowiednim stężeniu zwykle wykazują bezpieczne i skuteczne działanie. Natomiast przeciwwskazane jest stosowanie tych związków u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Nie powinno się stosować tych substancji także u osób, które opalają się naturalnie lub korzystają z solarium. Zaleca się też, aby aplikować produkty z retinolem i jego pochodnymi na noc, a w ciągu dnia korzystać z wysokiej ochrony UV.

Warto też pamiętać, że terapia retinoidami bywa przeciwwskazaniem do przeprowadzenia niektórych zabiegów kosmetycznych i estetycznych. Stosując preparaty (doustne lub miejscowe), należy więc poinformować o tym osobę wykonującą planowany zabieg.

Możliwe działania niepożądane retinoidów

Związki te, jeśli są prawidłowo stosowane, rzadko powodują skutki uboczne. Niemniej, jak w przypadku każdej substancji aplikowanej na skórę, może dojść do miejscowych efektów niepożądanych, wśród których wymienia się m.in.:

• suchą skórę,
• podrażnienie,
• rumień,
• nadpotliwość,
• zapalenie spojówek,
• wysuszenie warg,
• przerzedzenie i wypadanie włosów,
• łamliwość paznokci.

Co jeszcze warto wiedzieć, stosując substancje będące pochodnymi witaminy A?

Zanim przejdziemy do stosowania kosmetyków z retinoidami, warto indywidualnie dobrać ich rodzaj i stężenie do potrzeb skóry. Bezpieczeństwo kuracji retinoidami zależy również od właściwej pielęgnacji skóry, która minimalizuje ryzyko działań niepożądanych. Między innymi z tego powodu po zabiegach z udziałem retinoidów specjaliści zalecają spersonalizowany sposób właściwej ochrony skóry.

Przede wszystkim należy używać preparatów o silnym działaniu nawilżającym, natłuszczającym i zmiękczającym. Ważna jest też ochrona skóry przed promieniowaniem UV. Prawidłowo stosowane retinoidy zapobiegają przebarwieniom i niwelują te już powstałe. Jednak zapominając o stosowaniu preparatów z filtrami ochronnymi, może dojść do efektu przeciwnego. Prawidłowa pielęgnacja może zwiększyć bezpieczeństwo ich stosowania i pozwolić cieszyć się skutecznością ich działania.

Źródła:

1. Czarnota A.: Retinoidy. Mechanizm działania, właściwości oraz zakres stosowania w dermatologii i kosmetologii. Kosmetologia Estetyczna, 4 / 2018 / vol. 7. https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/01/ke2018.4-1.pdf
2. Glenc-Ambroży M., Piejko L.: Retinoidy w profilaktyce fotostarzenia. Aesthetic Cosmetology and Medicine, 6 / 2020 / vol. 9. https://www.researchgate.net/profile/Laura-Piejko/publication/350188821_Retinoidy_w_profilaktyce_fotostarzenia_Retinoids_in_the_prevention_of_photoaging/links/6054df60458515e83458be26/Retinoidy-w-profilaktyce-fotostarzenia-Retinoids-in-the-prevention-of-photoaging.pdf
3. Kaźmierska A., Bolesławska I., Przysławski J.: Wpływ retinoidów na skórę i zapobieganie ich skutkom ubocznym. Hygeia. Public. Health. 2019, 54(3): 165-172. http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2019/hyg-2019-3-165.pdf
4. Waśko K.: Retinoidy jako substancje czynne w kosmetykach. https://novaosvita.com/wp-content/uploads/2021/12/IntWorldScProc-Kyiv-Nov2021.pdf#page=188